เป็นความรู้สึกที่แปลกที่ได้รู้ว่า คุณกำลังร่วมสร้างประวัติศาสตร์...

วันที่ 22 มกราคม 1998 ประมาณเจ็ดเดือนหลังจากที่ผมเผยแพร่บทความ มหาวิหารกับตลาดสด บริษัท เน็ตสเคป คอมมิวนิเคชัน ได้ประกาศแผนที่จะ แจกซอร์สของ Netscape Communicator ผมไม่เคยคาดคิดมาก่อนเลย ว่าสิ่งนี้จะเกิดขึ้น จนถึงวันประกาศ

Eric Hahn รองประธานบริหารและหัวหน้าฝ่ายเทคโนโลยีของเน็ตสเคป ได้ส่งอีเมลสั้นๆ ถึงผมในภายหลัง บอกว่า: ``ในนามของทุกๆ คนที่เน็ตสเคป ผมอยากจะขอบคุณที่คุณได้ช่วยเราตั้งแต่ต้นให้มาถึงจุดนี้ ความคิดและข้อเขียนของคุณคือแรงบันดาลใจโดยพื้นฐานของการตัดสินใจของเรา''

ในสัปดาห์ต่อมา ผมบินไปที่ซิลิคอนแวลลีย์ตามคำเชิญของเน็ตสเคป เพื่อเข้าร่วมงานประชุมระยะเวลาหนึ่งวัน (ในวันที่ 4 ก.พ. 1998) กับผู้บริหารระดับสูงและผู้เชี่ยวชาญทางเทคนิคของบริษัท เราร่วมกันวางกลยุทธ์การปล่อยซอร์ส และสัญญาอนุญาตของเน็ตสเคป

สองสามวันถัดมา ผมเขียนว่า:

และมันก็เป็นเช่นนั้นจริงๆ ขณะที่ผมเขียนเรื่องนี้ในกลางปี 2000 การพัฒนาของสิ่งที่ได้รับการขนานนามต่อมาว่า โมซิลล่า ได้กลายเป็นความสำเร็จระดับคุณภาพ โดยสามารถบรรลุเป้าหมายเริ่มแรกของเน็ตสเคป คือการปฏิเสธการผูกขาดถาวรของไมโครซอฟท์ในตลาดเบราว์เซอร์ และยังประสบความสำเร็จอย่างถล่มทลายอีกด้วย (โดยเฉพาะการออกเครื่องจักรซอฟต์แวร์สำหรับวาดหน้าเว็บรุ่นใหม่ที่ชื่อ เก็คโค)

อย่างไรก็ดี มันก็ยังไม่ได้รับแรงพัฒนาอย่างใหญ่หลวงจากภายนอกเน็ตสเคป อย่างที่ผู้ก่อตั้งโมซิลล่าคาดหวังไว้แต่ต้น ปัญหาของที่นี่ ดูจะเป็นเพราะการแจกจ่ายโมซิลล่าได้แหกกฎพื้นฐานของรูปแบบตลาดสดเป็นเวลานาน กล่าวคือ ไม่ได้ให้สิ่งที่ผู้ที่อาจร่วมสมทบสามารถเรียกใช้เพื่อดูการทำงานได้ (ตลอดเวลากว่าหนึ่งปีตั้งแต่ออก การคอมไพล์โมซิลล่าจากซอร์สจำเป็นต้องอาศัยสิทธิ์อนุญาตใช้งานสำหรับไลบรารีโมทีฟ ซึ่งเป็นซอฟต์แวร์สงวนสิทธิ์)

ที่เป็นลบมากที่สุด (จากมุมมองของโลกภายนอก) คือกลุ่มโมซิลล่าไม่ได้ให้เบราว์เซอร์ระดับคุณภาพเป็นเวลาถึงสองปีครึ่งหลังจากตั้งโครงการ และในปี 1999 แกนนำคนสำคัญของโครงการก็ได้สร้างความรู้สึกที่ไม่ดี ด้วยการลาออก และบ่นถึงการบริหารที่แย่ และการเสียโอกาสต่างๆ ``โอเพนซอร์ส'' เขาตั้งข้อสังเกตอย่างถูกต้อง ``ไม่ใช่เวทมนตร์วิเศษ''

และมันก็ไม่ใช่จริงๆ อาการต่างๆ ในระยะยาวของโมซิลล่าดูจะดีขึ้นอย่างมากในขณะนี้ (ในเดือนพฤศจิกายน 2000) เทียบกับขณะที่ เจมี่ ซาวินสกี้ เขียนจดหมายลาออก ในช่วงอาทิตย์หลังๆ รุ่นปล่อยประจำวันได้ผ่านระดับคุณภาพที่สำคัญไปสู่การใช้งานจริงเป็นที่เรียบร้อย แต่เจมี่ก็กล่าวได้ถูกต้อง ที่ชี้ให้เห็นว่า การเปิดซอร์สไม่จำเป็นต้องช่วยชีวิตโครงการเดิมที่กำหนดเป้าหมายไว้แย่ๆ หรือมีโค้ดที่ยุ่งเหยิง หรือมีอาการป่วยเรื้อรังอื่นๆ ทางวิศวกรรมซอฟต์แวร์ได้เสมอไป โมซิลล่าได้แสดงตัวอย่าง ทั้งการประสบความสำเร็จและการล้มเหลวของโอเพนซอร์สในเวลาเดียวกัน

อย่างไรก็ดี ในช่วงเวลาเดียวกันนี้ แนวคิดโอเพนซอร์สก็ได้ประสบความสำเร็จ และมีผู้สนับสนุนในที่อื่นๆ ตั้งแต่การออกซอฟต์แวร์ของเน็ตสเคป เราก็ได้เห็นการบูมอย่างมโหฬารของความสนใจในรูปแบบการพัฒนาแบบโอเพนซอร์ส ซึ่งเป็นแนวโน้มที่ทั้งรับและให้แรงขับเคลื่อนต่อความสำเร็จของระบบปฏิบัติการลินุกซ์ในเวลาเดียวกัน แนวโน้มที่โมซิลล่าได้จุดประกายขึ้น ได้ดำเนินต่อไปในอัตราที่สูงขึ้นเรื่อยๆ